“İnsanın en iyi dostu” olarak anılan köpekler, artık en azından New York’ta hukuken de “aileden” sayılıyor.

ABD‘nin New York kentinde mahkeme, köpeklerin yasal olarak ailenin bir üyesi olduğu yönünde yeni bir karara imza attı. Bu karar, 2023’te Duke adlı köpeğin otomobil çarpması sonucu ölümüne dayanıyor.

Köpeğin sahipleri, olayın ardından otomobil sürücüsüne dava açtı; mahkeme kararı da yeni tartışmaları beraberinde getirdi: Evcil hayvanlar, sadece bakımını üstlendiğimiz canlılar mıdır yoksa daha fazlası mı?

“EVCİL HAYVAN AİLEDENDİR”

Brooklyn’li Trevor Deblase’in çok sevdiği dachshund cinsi köpeği Duke için adalet peşinde geçirdiği iki yıl boyunca argümanı “Köpekler sadece insanın en iyi dostu değil. Onlar aynı zamanda ailedendir” oldu.

Dört yaşındaki Duke’un hayatı 2023 yazında trajik bir şekilde sona erdi. Trevor DeBlase’in annesi Nan DeBlase 4 Temmuz 2023’te, New York’un Mill Basin bölgesinde oğlunun köpeği Duke’le birlikte yürüyordu. O sırada bir araç kontrolden çıktı. Kadın son anda kenara çekilerek canını kurtardı. Ama Duke o kadar şanslı olamadı.

Sürücü, köpeğe çarparak onun ölümüne yol açtı. Olay anına ait bir video da hızla giden sürücünün, dur tabelasını hiçe sayarak hızla geçtiğini, Duke’e çarpıp onu ezerken, kadını da ıskaladığını gösterdi. Trevor Deblase olayın ardından sosyal medya hesabına şöyle yazacaktı:
“Bu köpeği hayattan bile çok seviyordum ve onsuz hiçbir şey eskisi gibi olmayacak.”

Nitekim olmadı da. Çünkü kimilerine göre dönüm noktası sayılan bir hukuk savaşı için harekete geçti. Deblase ve annesi, köpeklerinin aileden biri sayılması talebiyle sürücü aleyhine dava açtı.

KAZA SONRASI HUKUK MÜCADELESİ

Yasalara göre evcil hayvanlar genellikle kişisel mülk olarak kabul ediliyor. Ölümüne sebep olunması durumundaysa tazminat sadece maddi değeriyle, yani örneğin safkan bir köpekse piyasadaki fiyatı neyse onunla sınırlandırılıyordu. Geride kalan duygusal travma ve acı dikkate alınmıyordu.

İşte Trevor Deblase de bu taleple adli süreç başlattı. Aslında onun tazminat olarak alabileceği en yüksek tutar, Duke için ödenen piyasa değeri ve ölümüne ilişkin veterinerle defnedilme masraflarını kapsıyordu. Ancak o, yaşadığı üzüntünün karşılığının, yasal olarak belirlenenden daha fazla olduğu görüşündeydi. Hatta parayla ölçülemeyeceğini söylüyordu.

Tam da bu nedenle aile tanımının genişletilmesi talebinde bulundu. Deblase’nin avukatı da mahkemede evcil hayvanların “mülk” olarak gösterilmesini “eskimiş bir tanım” olarak nitelendirdi. Ona göre artık bu tanım, evcil hayvanların aile üyesi olarak kabul edildiği modern toplumun bakış açısına göre değiştirilmeliydi. Davacı ayrıca annesi Nan’ın da köpeğe sadece bir tasma uzaklıkta olduğuna vurgu yaptı. Yani Duke gibi Deblase’in annesi de ezilme tehlikesiyle karşı karşı kalmıştı. Dolayısıyla Deblase, “birinci dereceden akraba” tanımının Duke’ü ve diğer tüm evcil dostları kapsayacak şekilde genişletilmesi gerektiğini savundu.

ZİNCİRLEME SONUÇLARA YOL AÇABİLİR

Peki karşı tarafın tezleri neydi? Duke’ün ölümüne yol açan sürücünün avukatı, bu tür köklü bir değişikliğin mahkemelerde değil, yasama yoluyla yapılması gerektiğini savundu, yani kanun çıkarılarak. Ayrıca Deblase lehine verilecek bir kararın zincirleme sonuçlara yol açabileceğini de öne sürdü. Burada bazı mali sonuçlardan bahsetti. Böyle bir durumda sigorta kapsamlarının da değişmesi gerektiğini söyledi. Örneğin köpek gezdiricileri, kuaförler ve veterinerler için maliyetlerin ciddi şekilde artabileceğini aktardı. Nitekim iki yıl süren hukuk mücadelesi sonunda mahkeme kararını verdi. “New York’ta köpekler ailedendir” denildi. Yargıcın verdiği kararla, köpeklerin sadece birer eşya olmadıkları hükme bağlandı.

Karar, köpeklerini kaybeden ailenin yaşadığı duygusal travma için dava açıp tazminat alabilmesine olanak sağlıyor. Hakim kararında şöyle yazdı: “Duke’ün ezildiğine tanık olmanın, yalnızca bir malın kaybıyla hissedilen üzüntünün ötesinde bir duygusal çöküntüye yol açtığı sonucuna varılabilir ve bu makul bir değerlendirmedir.”

TAZMİNAT İÇİN YEŞİL IŞIK

Böylece DeBlase ailesi, yakın bir akrabanın yaralanması veya ölümüyle karşılaşan kişilere tanınan tazminat hakkına kavuştu. Olay anında Duke’ü tasmayla tutan Nan Deblase, geniş tazminat kapsamına girdi. Duke’ün sahibi Trevor DeBlase’yse derinden etkilenmiş olsa da olay yerinde bulunmadığı için sadece maddi kayıplarını talep edebilecek. Trevor DeBlase ve annesi tarafından açılan davayla, bir kere daha evcil hayvanların yasal statüsü sorgulanmış oldu.

Son yıllarda hayvanlarla ilgili uygulamalarda dikkat çeken değişimler söz konusu. Hayvan vakıflarından, boşanma davalarındaki velayet kararlarına, çoğu havayolu şirketiyle otelin artık evcil hayvanları değerli misafir olarak kabul etmesine kadar. Evcil hayvanların aileden sayılması da sosyal anlamda giderek daha çok kabul görüyor. Ama şunu belirtelim. Hayvan hakları örgütleri DeBlase davasındaki kararı bir dönüm noktası olarak görüyor ama bu kararın kapsamı, yalnızca tasmalı köpeklere araç çarpması durumlarını kapsıyor. Yani bu aslında sadece bir başlangıç.

MAHKEME SALONUNDAKİ FİL

Bu olay, akıllara “mahkeme salonundaki fil”i getirdi. 2022 yılında New York eyaletinde bir davanın öznesi “Mutlu” isimli bir fildi. Florida merkezli “İnsan Olmayanların Hakları Projesi”, Amerika’daki Bronx Hayvanat Bahçesi’nin sakini Asya fili “Mutlu”nun durumunu yargıya taşıdı.

Mutlu, 1971 yılında Tayland’da vahşi doğada doğmuş dişi bir Asya filiydi. 70’lerin başında 800 dolara, artık faaliyette olmayan Kaliforniya’daki bir safari kulübüne satıldı. 1977’de, işletme sahipleri fili hayvanat bahçelesine taşıdı. 2006 yılından sonra Mutlu, çeşitli sebeplerle yaklaşık 1,5 dönümlük bir alanda tek başına yaşamaya başladı. Aktivistlerin devreye girdiği nokta tam da buydu. Onlara göre Mutlu, yalnızlığı hissedebiliyordu ve serbest bırakılıp bir fil barınağına gönderilmeliydi. 2006’da yapılan bir araştırmada Mutlu, öz farkındalığın bir göstergesi olarak kabul edilen “aynada kendini tanıma” testini de geçmişti.

Hayvan hakları grubu, fillerin, iradesi olan, bilişsel olarak karmaşık yapıya sahip ve duygusal olarak zeki varlıklar olduklarını savundu. Bu nedenle Mutlu’nun “kişi” statüsü tanınması için dava açıldı. Ancak mahkeme bir filin, yasal olarak bir kişi olarak kabul edilemeyeceğine hükmetti. Bu tür bir davada yasal kişilik statüsünün verilmesinin, insanların hayvanlarla ilişkisini kökten etkileyebileceği belirtildi. Mutlu halen Bronx Hayvanat Bahçesinde. Resmi kaynaklara göreyse sağlığı yerinde. Aktivistlerse sık sık onun durumunu kamuoyuna taşıyor.

EKVADOR’DA TARİHİ KARAR

Hayvan hakları için dönüm noktası niteliğinde bir başka karar da Ekvador’dan gelmişti. Estrellita, Ekvador’un vahşi doğasında yaklaşık bir aylıkken avcılar tarafından yakalanan bir maymundu. Yaklaşık 18 yıl boyunca bir kütüphaneci tarafından evde bakıldı. İnsan gibi fincandan su içmeyi, kıyafet giyinmeyi öğrendi.
Ancak 2019 yılında yaban hayvanı beslemek yasak olduğu gerekçesiyle yetkililer Estrellita’yı sahibinden alıp bir hayvanat bahçesine gönderdi.

Ne yazık ki, hayvanat bahçesine yerleştirildikten sonra bir ay içinde solunum ve kalp yetmezliği nedeniyle öldü. Estrellita’nın sahibi bu trajik olay sonrası mahkemenin kapısını çaldı. Dosya, Ekvador Anayasa Mahkemesi’ne taşındı. Mahkeme, doğa haklarının sadece türlere değil,
hayvanlara da uygulanabileceği sonucuna vardı. Estrellita’nın “yaşam ve bütünlüğe dair temel haklarının ihlal edildiği” kabul edildi. Sonuç olarak, Estrellita’nın ölümü hukuken tartışmaya açık hale geldi ve yabani hayvanların tekil olarak korunması gerektiği ilk kez anayasal düzeyde kazanım elde etti. Ekvador, ulusal anayasasına, doğa haklarına ilişkin hüküm koyan ilk ülke oldu.

PEKİ DİĞER HAYVANLARA NE OLACAK?

New York’taki köpek Duke davasında şu soru sorulmuştu: “Eğer köpekler yasal olarak aile sayılırsa, o zaman kedi, tavşan, papağan ne olacak? Hamster ne olacak?”

Deblase için Duke’un aileden biri olduğuna hiç şüphe yok. 2019’da hayatını kaybeden dünyaca ünlü modacı Karl Lagerfeld, ölmeden önce yaklaşık 200 milyon dolarlık malvarlığını, kedisi Choupette’e bırakmak istediğini söylemişti. Ancak Fransa yasaları evcil hayvanların, sahiplerinin servetini miras almasını yasaklıyor. Bir evcil hayvan mirasçı olarak adlandırılamıyor.

Hukukçular, miras alabilmesi için mirasçının gerçek bir kişi ya da bir vakıf olması gerektiğini belirtiyor. Tüm bu tartışmalar bir başka soruyu da sorduruyor: Çağımızda hukuki kavramları ve ilkeleri hayvanları da kapsayacak şekilde genişletmenin zamanı geldi mi?

Trevor Deblase, New York’ta görülen dava sonrası sosyal medya hesabından şöyle yazdı: “Hayvanlarla ilgili yasalar berbat ve bunu söylemeye devam edeceğim; köpeklerin mülk olarak görülmesi akıl dışı, hele ki benim köpeğim, düğünümüzde, eşimle evlendiğimiz sırada tam nikah masasında duruyordu. O köpek bize tanıdığım birçok insandan daha sarsılmaz bir sevgi ve şefkat gösterdi.”

Hayvanlar, gezegenin ayrılmaz bir parçası. Tıpkı insanlar, tıpkı ormanlar gibi. Hepsi yaşam önünde eşit doğuyor ve hep aynı var olmak hakkına sahip.