Kafkasya’da tarihi anlaşmada kim kazandı, kim kaybetti?

Azerbaycan ile Ermenistan liderlerinin Washington’da ABD Başkanı Donald Trump’ın ev sahipliğinde 8 Ağustos’ta imzaladıkları barış anlaşması deklarasyonu bölge ülkelerinde yankı bulmaya devam ediyor.

Uzmanlar ve uluslararası ilişkiler ile ilgilenen akademisyenleri yaptıkları değerlendirmelerde, Azerbaycan–Ermenistan ve ABD arasında imzalanan anlaşmalardan hangi ülkelerin daha fazla çıkar elde ettiklerini, hangi ülkelerin ise mevzi kaybettiği üzerine yoğunlaştılar.

Azerbaycan’ın son gelişmelerin en çok kazananı olduğu, ABD, Türkiye ve Ermenistan’ın da karlı çıktığı, Rusya ve İran’ın ise kaybedenler olduğu üzerinde uzlaşılan yorumlar olarak öne çıkıyor.

EN ÇOK KAZANAN ALİYEV

Washington anlaşmasının en çok kazananı Azerbaycan ve Cumhurbaşkanı Ilham Aliyev oldu.

ABD Başkanı Trump’ın Aliyev’e gösterdiği yakınlık, toplantılarda hitap etme şekli ve hatta “büyük lidersiniz” ifadelerini kullanması dikkat çekti. Aliyev’in Trump’la geliştirdiği bu kişisel ilişkinin Bakü-Washington işbirliği açısından da önemli olacağı öngörülüyor.

Azerbaycan açısından üç önemli kazanım ön plana çıkıyor:

Bunların başında Azerbaycan ana karası ile Nahçıvan Özerk Yönetimi arasında fiziki bağlantının sağlanmış olması ve bunun ABD tarafından gerçekleştirilecek ve işletilecek olması geliyor. Bu bağlantının sağlanması Azerbaycan’ı Türkiye ve Orta Asya arasındaki geçiş hattının kilit ülkesi haline getiriyor.

İkinci önemli kazanım ABD ile ikili ilişkilerde yeni bir döneme girilmesi. Aliyev basın toplantısında ABD ile ilişkileri “stratejik ortaklık” düzeyine çıkartacak bir anlaşma için çalışmalara başlandığını, bu belgenin 3-4 ayda hazır olmasının planlandığını kaydetti.

“Bu bizim için tarihi bir başarı” ifadelerini kullanan Aliyev, ABD ile Azerbaycan’ın ticaret, karşılıklı yatırımlar, yapay zeka, teknoloji, savunma işbirliği ve terörle mücadele gibi birçok alanda işbirliğinin temellerini attıklarını kaydetti. Bu ilerlemenin Azerbaycan’ın Rusya ile yaşadığı soğukluk dönemine denk gelmesi de dikkat çeken bir unsur oldu.

Azerbaycan açısından üçüncü önemli kazanım ABD’nin 1992’den bu yana uyguladığı savunma işbirliği kısıtlamasının Trump’ın attığı imzayla kaldırılması oldu. Aliyev, Azerbaycan’ın bağımsızlığını kazanmasından sadece bir sene sonra uygulanmaya başlanan ambargonun kaldırılmasının da tarihi bir gelişme olduğunu vurguladı ve Trump’a teşekkür etti.

TÜRKİYE DE KAZANANLAR ARASINDA

Washington’da imzalanan hem barış hem de ekonomik işbirliği anlaşmaları Türkiye’nin de çıkarlarına uyumlu gelişmeler olarak değerlendiriliyor.

Güney Kafkasya’da son 30 yıldır yaşanan istikrarsızlığın giderilmesi, Türkiye’nin uzun süredir dile getirdiği bölgesel barış ve kalkınma projelerinin yaşama geçirilmesi fırsatını verebilir.

Azerbaycan ile “stratejik ilişki” içinde olan ve “bir millet iki devlet” mottosuyla siyaset geliştiren Türkiye, Bakü-Erivan arasındaki anlaşmanın tamamlanmasıyla birlikte 2021’den bu yana sürdürülen Ermenistan’la normalleşme çabalarını somut anlaşmalara çevirmeyi öngörüyor. Burada yaşanacak gelişmenin Türkiye açısından hem siyasi hem ekonomik getirileri olacağı değerlendiriliyor.

Türkiye açısından diğer önemli kazanım ise Azerbaycan ile Nahçıvan’ın birbirine bağlanması. Uzun süredir Orta Koridor adı verilen bağlantısallık projelerini yaşama geçirmek isteyen Türkiye için bu bağlantının sağlanması doğrudan Azerbaycan’a ve oradan Orta Asya’ya ulaşmak anlamına gelecek.

ABD KAFKASYA’DA SÖZ SAHİBİ OLACAK

Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev, basın toplantısında Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan ile birlikte Trump’ı Nobel Barış Ödülü’ne aday göstereceklerini açıkladı.

Aliyev ve Paşinyan’dan gelen övgülerden memnuniyeti saklamayan Trump, “dünya barışı” için çalışmaya devam edeceğini kaydetti.

ABD açısından en önemli kazanım ise Ermenistan ile imzalanan anlaşma neticesinde Zenzegur Koridoru olarak bilinen geçiş hattını Amerikan yatırımı ile inşa etmek ve 99 yıllığına işletmek hakkını almak oldu.

Barış ve Refah için Uluslararası Trump Güzergahı olarak adlandırılan koridora önemli miktarda yatırım yapacaklarını açıklayan Amerikan Başkanı, Amerikan özel şirketlerinin bu yatırımı bir an önce gerçekleştirmek için heyecanlı olduklarını kaydetti.

ERMENİSTAN BARIŞI GÜVENCEYE ALDI

Ermenistan açısından da imzalanan anlaşma önemli bir gelişme. 2020 ve 2023’te Azerbaycan’a karşı askeri olarak duramayacağını, Ermenistan’ın bölgesel politikalarını tamamen değiştirmesi gerektiğini gören Paşinyan yönetiminin en büyük önceliği kalıcı barış anlaşmasını bir an önce imzalamak oldu.

Azerbaycan ile gerilimin devam etmesi durumunda çatışma ve savaş ortamına geri dönülebileceği ve bunun sonunda başta Zenzegur olmak üzere toprak kayıpları yaşanabileceği kaygısı Erivan’da uzun süredir hissediliyor.

Bu nedenle Washington’da imzalanan anlaşma, Ermenistan açısından kalıcı barış anlaşmasının Trump güvencesi altına alındığı anlamına geliyor.

Bu gelişme, ülkesinde ciddi eleştirilere maruz kalan Paşinyan açısından bir kazanım olarak görülüyor ve bu ivmeyle Ermenistan anayasasında gerekli değişimlerin yapılması için elini güçlendirdiği değerlendiriliyor.

Azerbaycan ile Nahçıvan arasındaki koridorun ABD tarafından işletilecek olması ve imzalanan anlaşmalarla ABD’den yeni yatırımların önünün açılması da Ermenistan açısından önemli gelişmeler olarak görülüyor.

RUSYA VE İRAN KAYBEDENLER TARAFINDA

Azerbaycan-Ermenistan arasında imzalanan anlaşmadan en olumsuz etkilenen ülkeler olarak Rusya ve İran gösteriliyor. Her iki ülkeden yapılan açıklamalar, taraflar arasında barış ortamının güçlenmesinin olumlu olduğu kaydediliyor ancak bölge dışı güçlerin varlığının istikrar açısından olumsuz olduğu kaydediliyor.

Her iki başkentten yapılan açıklamalarda, ABD’nin Zengezur koridor aracılığıyla Kafkasya’ya girmesinden duyulan rahatsızlık dile getiriliyor.

Rusya adına açıklamayı yapan Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Maria Zaharova, 2020’de ateşkesin sağlanması sürecinde Rusya’nın devrede olduğunu, ateşkesin izlenmesi için bölgeye asker gönderen ülkenin de yine Rusya olduğunu anımsattı.

Zaharova’nın açıklamasında asıl dikkat çektiği unsur, Zenzegur koridoruna ilişkin yapılan anlaşma oldu. Rusya’nın bu anlaşmayı dikkatlice inceleyeceğini, Ermenistan’ın Avrasya Ekonomik Birliği üyesi olarak birleşik gümrük alanının bir parçası olduğunu kaydeden sözcü, Erivan-Moskova anlaşması uyarınca Ermenistan’ın İran ile sınırının da hala Rus hudut birlikleri tarafından korunduğunu anımsattı.

İran’dan yapılan açıklamalar ise çok daha sert oldu. Dini Lider Ayetullah Ali Hamaney’in Danışmanı Ali Ekber Velayeti, Zengezur koridorunun 99 yıllığına kiralanmasını eleştirirken “Güney Kafkasya, Trump’ın kiralayabileceği sahipsiz bir yer değil. Bu geçit, onun mülkü değil, paralı askerleri için bir mezarlık olacaktır” ifadelerini kullandı.

İran, Zenzegur koridorunun açılmasına uzun süredir tepki gösteriyor. Bu koridorun açılması durumunda İran’ın doğu-batı hattındaki bağlantısallık rolünün ve bundan elde ettiği ekonomik getirinin azalmasından kaygı duyuyor. Bu koridorun açılması durumunda İran’ın bölgesel rekabet halinde olduğu Türkiye karşısında da geriye düşeceği değerlendirmeleri de yapılıyor.

Kaynak: NTV