İsrail’in Gazze’de artan operasyonları ve Rusya-Ukrayna barış sürecine ilişkin açıklamaların gündemi domine ettiği geçen haftanın en önemli bir başka diplomatik gelişmesi Fransa’da yaşandı.

Suriye Dışişleri Bakanı Esad Hasan Şeybani ve İsrail Stratejik İşler Bakanı Ron Dermer ile 19 Ağustos günü Paris’te doğrudan bir görüşme gerçekleştirdiler.

Suriye İstihbarat Başkanı Hüseyin es Seleme’nin de katıldığı görüşmenin ABD’nin Ankara Büyükelçisi ve Suriye Özel Temsilcisi Tom Barrack’ın kolaylaştırıcılığında yapıldığı ancak tarafların yüz yüze görüştüğü kaydedildi.

Bu aslında ilk görüşme değil. Taraflar daha önce Bakü ve Paris’te arabulucular aracılığında temaslar gerçekleştirdiler.

19 Ağustos görüşmesini farklı kılan gelişme ise tarafların ilk kez doğrudan görüşmeleri ve Şam yönetiminin bunu ülkenin resmi haber ajansı aracılığıyla kamuoyuna duyurması oldu.

SANA haber ajansının 20 Ağustos’ta geçtiği habere göre, Şeybani ve Dermer özellikle Suriye’nin güneyinde Suveyda bölgesinde yaşanan gerilimin dindirilmesi, İsrail-Suriye arasında 1974’te varılan ateşkes anlaşmasının yeniden uygulanmaya konması konularını ele aldılar.
Haber, İsrail ve Suriye’nin bu konularda görüşmelere devam etme kararını aldıklarını da bildirdi.

İsrail’den ise görüşmelere ilişkin açıklama yapılmadı. İsrail basınında çıkan haberlere göre Tom Barrack, hafta sonunda Kudüs’te İsrail Başbakanı Benjamin Netanyahu ile Suriye ile görüşmelerde elde edilen sonuçları ele aldı.

İsrail basınında çıkan haberlere göre, taraflar Golan’ın silahsızlandırılması, Suriye ordusunun İsrail’i tehdit edebilecek silahlara sahip olmaması ve güneyde insani koridor açılması konusunda uzlaşma içindeler. Suriye’den bu iddialara henüz bir doğrulama gelmedi.

İSRAİL’İN ŞAM’A SALDIRMASINDAN BİR AY SONRA

İsrail-Suriye görüşme sürecini dikkat çekici kılan bir başka durum ise İsrail’in bundan sadece bir ay önce Şam’a yoğun bir askeri saldırı gerçekleştirmesi ve başta Genelkurmay Başkanlığı olmak üzere birçok resmi kurumu hedef almış olması.
İsrail, Süveyda’da 13 Temmuz’da patlak veren Dürzi-Bedevi çatışmasına müdahale etmek için asker gönderen Suriye yönetimine tepki olarak Şam’ı vurmuştu.

ABD’nin devreye girmesiyle sağlanan ateşkese rağmen bölgede hala gerilimin tam olarak düşmediği kaydediliyor.

Ayrıca İsrail, 8 Aralık’ta Esad yönetiminin devrilmesiyle başlayan yeni dönemde sınırlarının güvenliğini gerekçe göstererek Suriye’nin güneyine birçok askeri harekat düzenlemiş ve sınırdaki tampon bölgeyi genişletmişti.

İsrail, Esad döneminden kalma kara, hava ve deniz üslerine de çok sayıda operasyon düzenlemiş, birçoğunu kullanılamaz hale getirmişti. İsrail’in bu adımları Suriye’yi istikrarsızlaştırma girişimlerinin ve ülkeyi bölme girişimlerinin bir parçası olarak değerlendirilmişti.

SURİYE GERİLİMİ DÜŞÜRMEK İSTİYOR

Suriye’de geçiş dönemi Cumhurbaşkanı Ahmed El-Şara liderliğindeki yönetimin ise İsrail ile yeni bir gerilim istemediği mesajını hem ABD ile yapılan temaslarda hem de İsrail ile yapılan görüşmelerde ilettiği kaydediliyor.

Ülkede siyasal, sosyal ve ekonomik düzenin kurulması, kurumların işlevsellik kazanması ve daha önemlisi güvenliğin tam olarak sağlanması gibi çok önemli sorunları çözmeye çalışan Şam yönetimi, tüm görüşmelerinde önceliğinin bu konular olduğunun altını çiziyor.

İKİ ÜLKE 1948’DEN BU YANA “SAVAŞ” HALİNDE

Suriye, 1948’de kurulan İsrail’i tanımadı ve diğer Arap ülkeleriyle birlikte 1948-1949, 1967 ve 1973’te üç kez savaştı. 1967 savaşında Suriye’nin Golan tepeleri İsrail tarafından işgal edildi ve 1981’de ilhak edildi.
Taraflar arasında 1974’te BM arabuluculuğunda yapılan ateşkes dışında kalıcı bir anlaşmanın bulunmaması teknik olarak savaş durumunun devam ettiği değerlendirmelerine neden oluyor.

Suriye ve İsrail’in temel almayı öngördükleri 1974 anlaşması, Golan tepelerinin silahsızlandırılmasını ve BM Ateşkes Gözlem Gücü’nün konuşlandırılmasını içeriyor.

Ancak İsrail’in Suriye ile yapılacak anlaşmayı güncel gelişmeler ve yeni güvenlik gereksinimleri çerçevesinde genişletme ve sınır bölgesindeki tampon bölgeyi tahkim edecek şekilde yapmak istediği biliniyor.

İsrail’in mevcut Şam yönetimine güven duymadığı da bilinen bir gerçek.
İsrail Savunma Bakanı Yisrael Katz, Mart ayında sınır bölgesine yaptığı bir ziyaret sırasında, Şara’ya HTŞ lideriyken kullandığı isimle seslenerek, “Culani her sabah Şam’daki başkanlık sarayında gözlerini açtığında İsrail ordusunun kendisini Hermon’un zirvesinden izlediğini görecek ve bizlerin burada ve güney Suriye’nin tüm güvenlik bölgesinde, Golan ve Celile sakinlerini onun ve cihatçı arkadaşlarının tehditlerinden korumak için bulunduğumuzu hatırlayacak,” ifadelerini kullanmıştı.

Katz, Suriye sınırından İsrail’e herhangi bir tehdit gelmemesi için her tedbirin alınacağını da kaydetmişti.

NORMALLEŞME KOLAY DEĞİL

ABD’nin yaptırımları kaldırmasının ardından ülke tarihinde yeni bir sayfa açmak isteyen Şara’nın hem ABD hem de genel olarak Batı ile iyi ilişkileri sürdürebilmek için İsrail ile ilişkileri normalleştirme arayışında olduğu gözleniyor.

Ancak bu süreç kolay olmayacak. ABD’nin temel beklentilerinden biri Suriye’nin İbrahim Anlaşmaları kapsamında İsrail’i tanıması ve diplomatik ilişkileri başlatması. Ancak Gazze’de soykırımın sürdüğü bir dönemde böyle bir adımın atılması gerçekçi görülmüyor.
Diğer bir sorun İsrail’in güvenlik temelli yaklaşımı ve bu konuda yayılmacı davranmaktan çekinmemesi.

Suveyda bölgesinde yaşayan Dürziler üzerinden yeni bir güvenlik parametresi yaratan İsrail, toprak bütünlüğü ve egemenlik açısından çok hassas bir dönemden geçen Şam yönetimine kabul edilmesi güç dayatmalarda bulunabilir.

Şeybani ile Dermer’in görüştüğü gün ABD Suriye Özel Temsilcisi Barrack’ın da İsrailli Dürzi lider Şeyh Muvaffak Tarif ile Paris’te bir araya gelmesi bu açıdan önemli.

Tarif’in görüşmede Suveyda kentine insani yardımların ulaştırılması için ABD garantörlüğünde kara koridoru açılması talebinde bulunduğu haberlere yansıdı. Suriye’deki bazı Dürzi grupların da İsrail yanlısı bir tavır içinde bulunmaları ve koruma istemeleri bölgenin istikrarı açısından kaygı yaratıyor.

Bu tablo, İsrail-Suriye görüşmelerinin ilk aşamada güvenlik açısından sonuçlar doğurabileceği ancak normalleşme açısından uzun dönemli planlamalara gereksinim olduğu yorumlarına yol açıyor.