“Fikri hür, vicdanı hür, irfanı hür” nesiller yetiştirme ideali doğrultusunda, Cumhuriyet’in kuruluşuyla birlikte temelleri atılan kamucu, laik ve bilimsel eğitim anlayışı; Köy Enstitülerinden Üniversite Reformuna uzanan aydınlanmacı bir sürecin temelini atmıştır. Bu ilerici miras, Türkiye’yi çağdaş uygarlık yolunda ileriye taşıyan toplumsal gelişimin en güçlü dinamiği oldu.
1961 Anayasası ile demokratik hakların genişlemesi; düşünce, ifade ve örgütlenme özgürlüklerinin toplumsal yaşama yerleşmesini sağladı. Toplumsal uyanışın, emek hareketinin ve bilimsel üretimin güç kazandığı 1970’li yıllarda, işçi direnişleri, gençlik hareketleri ve akademik özgürlük talepleri ülkenin ilerici damarını besledi. Ancak bu toplumsal uyanış, sermaye çevreleri ve egemen güçler açısından mevcut düzen için bir tehdit olarak görüldü ve çözüm, 12 Eylül 1980 askeri darbesinde arandı.
12 Eylül darbesi yalnızca emekçilerin ve demokratik kitle örgütlerinin değil; bilimin, düşüncenin ve üniversitelerin özgürlüğünün de üzerine çöken bir karanlık oldu. Kenan Evren, darbe bildirisinde üniversiteleri ve öğretim üyelerini “anarşinin sorumluları” ilan ederek hedef aldı. Bu doğrultuda 4 Kasım 1981’de çıkarılan “Yükseköğrenim Yasası” ile 6 Kasım’da yürürlüğe giren Yükseköğretim Kurulu (YÖK), 12 Eylül rejiminin üniversiteler üzerindeki vesayetini kurumsallaştırdı.
Amaç; eleştirel düşünceden arındırılmış, sermayenin ihtiyaçlarına göre biçimlendirilmiş, “itaatkâr” üniversiteler yaratmaktı.
YÖK ile üniversiteler tek merkezden kontrol altına alındı; bilimsel, akademik ve politik faaliyetler sıkı denetime tabi tutuldu. Üniversite özerkliği ve akademik özgürlük, 12 Eylül’ün baskı düzeniyle susturuldu.
Kuruluşundan bu yana geçen 44 yılda YÖK, bilimsel ve özerk üniversite modelinin önündeki en büyük engel olmayı sürdürmektedir. Avrupa Üniversiteler Birliği’nin verilerine göre Türkiye, üniversite özerkliğinde 35 ülke arasında son sıradadır. Rektörlerin doğrudan Cumhurbaşkanı tarafından atandığı tek ülke Türkiye’dir. 12 Eylül’ün ürünü olan YÖK, 23 yıllık AKP iktidarı döneminde tamamen siyasal iktidarın ideolojik denetim aracına dönüşmüştür.
Bugün üniversitelerimizde bilim değil, itaat üretilmektedir. Liyakatin yerini sadakat, özgür düşüncenin yerini sansür almıştır. Akademisyenler baskı, soruşturma ve sürgün tehdidi altında görev yaparken, rektörlük koltukları siyasi iktidara yakın isimlerle doldurulmaktadır. Eğitim ve bilim kamusal bir hak olmaktan çıkarılmış, ticari bir faaliyete dönüştürülmüştür. Vakfı dahi olmayan “vakıf üniversiteleri”, kampüsü dahi olmayan “apartman üniversiteleri” yükseköğretimin itibarını zedelemektedir.
URAP 2025/2026 raporuna göre Türkiye, dünyanın ilk 500 üniversitesi arasına tek bir üniversitesini dahi sokamamıştır. Bu tablo, YÖK’ün 44 yıllık başarısızlığının, 12 Eylül zihniyetinin ve siyasi vesayetin sonucudur.
Büyük Önder Mustafa Kemal Atatürk, üniversiteleri çağdaş uygarlık seviyesine ulaşmanın temel unsurlarından biri olarak görmüştür. Üniversiteler ancak özgür, özerk ve demokratik bir yapıda olursa ülkemizin ilerlemesine katkı sağlayabilir.
Eğitim-İş olarak bir kez daha altını çiziyoruz:
Cumhuriyetimizin aydınlık yarınları için 12 Eylül rejiminin mirası YÖK kaldırılmalı; üniversiteler, siyasi iktidardan bağımsız, demokratik, laik ve özerk kurumlar olarak yeniden yapılandırılmalıdır.
YÖK’ün 44. yıldönümünde bir kez daha haykırıyoruz:
Bilim özgür, üniversiteler özerk olmalıdır!
admin
